Cinsiyet temelli insan ayrımı, insanların günlük yaşamlarını her yönden etkileyen bir fenomendir. Bu makalede, sosyal bilişsel teorinin cinsiyet rolü gelişimi ve işlevselliği üzerindeki etkisi incelenmiştir. Makalede, cinsiyet kavramlarının nasıl oluşturulduğu ve cinsiyetle bağlı olarak yaşam içinde karşılaşılan farklı olaylarla başa çıkmada hangi mekanizmaların kullanıldığı açıklanmıştır. Bu teori psikolojik ve sosyo-kültürel belirleyenleri birleştirilmiş kavramsal bir yapı olarak ele almıştır. Bu teorik bakış açısına göre cinsiyet kavramı ve rolleri, sosyal etkilerle şekillenen geniş bir bilgi ağının, değişik sosyal alt-sistemlerle etkileşimi ile şekillenir.
Bu makale psiko-sosyal belirleyenleri ve çocuk bireyleri erkek-kadın olarak sosyalleştiren toplum mekanizmalarını incelemiştir. Cinsiyet gelişimi çok temel bir konudur. Çünkü insan yaşamının en önemli alanları, cinsiyet ve cinsiyetin getirdiği toplumsal sorumluluklar ve beklentiler tarafından etkilenir.
Söz konusu çalışmada birçok farklı kuram ve bakış açısından cinsiyet gelişimi ve rol edinme kavramı incelenmiştir.
Psikoanalitik Kuram: Psikoanalitik kuram erkek ve kızlarda cinsiyet gelişimini farklı süreçlerle açıklar. 3-5 yaş arasında çocukların aynı cinsiyetten olan ebeveynleri ile özdeşleştiğini ve karşı cinsteki ebeveyn ile cinsel bir bağlanma hissetmesinin sonucu olarak kendi cinsinden olan ebeveyne karşı kıskançlık geliştirdikleri belirtilir. Bu bağlanma çocukta çok fazla kaygı ve korku uyandırır. Aynı zamanda çocuklar aynı cinsten oldukları ebeveyn ile özdeşleşir ve onu model alarak belirli karakteristik özellikleri edinmeye çabalar.
Bilişsel-Gelişimsel Kuram: Bu kurama göre cinsiyet kimliği, en temel organizatör ve çocukların cinsiyeti öğrenmelerinde düzenleyici olarak gösterilmiştir. Çocuklar çevrelerinden gördükleri ve işittikleri bilgilere göre kavramsal bir anlayış geliştirirler. Kendi cinsiyetlerini tanıdıklarında ve kesin, değiştirilemez olarak algıladıklarında, kendi cinsiyetleriyle ilgili değerleri öğrenir ve bu değerlere göre davranırlar.
Cinsiyet-Şema Kuramı: Bu kuram da cinsiyet gelişimini ve farklılaşmasını açıklamaya çalışmıştır. Sosyal-psikolojik yaklaşımdan yola çıkarak kişisel farklılıkların, cinsiyet şeması süreçlerinde edindikleri ve öğrendikleri bilgilerin önemini vurgulamışlardır.
Biyolojik Kuram: Evrimsel psikoloji gibi biyolojik temelli kuramlar da cinsiyet gelişimini ve farklılaşması üzerinde çalışmışlardır. Evrimsel psikoloji cinsiyet gelişimini geçmiş çağlarda atalardan gelen bir program gibi işleyen bir süreç olarak göstermiştir. Başarılı bir nesil aktarımıyla erkek ve kadın cinsiyet gelişimi gerçekleşir ve farklılaşma sağlanır diye ifade edilir.
Sosyolojik Kuramlar: Sosyolojik kuramlara göre, cinsiyet sosyal bir yapılanmadır. Cinsiyet farklılaşmasının temelinde kişisel sabit özelliklerden çok, sosyal ve çevresel pratiklerin belirleyici olduğunu ifade eder. Cinsiyetle ilgili sabit fikirle, algıyı ve davranışları etkiler. Birçok cinsiyet farkı, çoğunlukla cinsiyetler arası iş dağılımı ve fiziksel özelliklerle ilişkilendirilen beklentilerden ortaya çıkmaktadır.
Sosyal-Bilişsel Kuram: Sosyal-bilişsel kuram evrim faktörünün insan adaptasyonunda ve değişimindeki rolünü kabul eder ancak bunun tek faktör olmadığını savunur. Biyolojik evrimin sosyal davranışların değişimini ve gelişimini açıklamakta eksik kalacağını ifade eder. Etkenlerden biri çevre ve çevresel şartları oluşturup düzenlemeye yarayan sembolizasyonlardır. Diğeri de gözlemsel öğrenme ve modellemedir. Bu yolla insallar bilgilerini genişletip, yeteneklerini modellemeyle ilerletebilirler.
Sosyal-Bilişsel teoride, insan gelişimi ve işlevselliği, yüksek oranda sosyal olarak birbiriyle ilişkili ve içiçe geçmiştir. Ancak insanlar sadece sosyal baskı ve beklentilerle davranış geliştirmezler, karşılıklı belirlemecilik kavramı, öz-gelişimin ve çevreyle etkileşimin çok önemli olduğunu ifade eder.
Referans:
Kay Bussey, Albert Bandura. Social Cognitive Theory of Gender Development and Differantiation. Psychological Review, 1999, Vol. 106, No. 4, 676-713.”
Makaleyi özetleyen: Sümeyra Tayfur
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder