Edimsel davranışlar ve öğrenme işlemi kabiliyetlerin kazanılmasında ve bebek ve çocukların sosyalleşmesinde merkezi rol oynamaktadır. Bebeklerde davranış gözlem yoluyla, pekiştirici uyarıcılarla değişir. Eğer bebeğin davranışı hemen bir ödülle pekiştirilirse, bebek o davranışı tekrarlar. Bebeklerin davranışlarını en iyi doğal ortamlarında gözlemlemek mümkündür, bebeklerin yanıtları davranışa sebep olan belirti ve beklenti olarak varsayılır, örneğin anneden ayrılma korkusunun altında yatan asıl sebep bağlılıktır, bağlılığın güvenilirliği ve ayrılma anksiyetesidir fakat bu durumu davranışçılar edimsel öğrenme olarak açıklarlar. Şimdiki araştırmalar, bebeklerin anneleriyle uyarıcı ve pekiştireçleri nasıl bağdaştırdıklarıyla ilgilidir. Davranışçılar bir yönde aile ve bebeğin ilişkisine de dikkat çekmişlerdir, öğrenmede aileden gelen geri bildirimlerin etkisi büyüktür. Anneye ait tepkiler bebeğe ipucu sağlar ve bir nevi pekiştireç rolü oynar. Pekiştireç davranışı değiştirmenin ana parçasıdır, durum bebeklerde de böyledir. Anneyle bebek arasındaki davranış tutumu ilerde diğer alanlardaki davranışa öğrenme oluşturur. Skinner, edimsel öğrenmenin altında aslında edimsel mantığın yattığını söyler. Bu makaleden edindiğim bilgiye göre üç tür etiketlenmiş pekiştireç vardır; başkasının yerine, kendi ve içten. Edimsel öğrenmenin altında yatan farklı türleri bu üç pekiştirecin farklılığıyla açıklayabiliriz.
Bebeklerde ve çocuklarda öğrenme yaştan oldukça etkilenir, pekiştireç verirken veya davranışı değiştirmeye çalıştığımızda çocuğun yaşını dikkate almalıyız. Fakat bunu yaparken çocuğun çevreyle olan iletişimini ve bu iletişim sonucu olan gelişimi göz ardı etmemeliyiz. Öğrenme ve gelişimde gelenekçi teoristler çok daha karışık yapı ve kavramlar kullanırlar kişinin sosyal, bilişsel ve kişilik gelişimini açıklamada, çok daha dünya çapında kavramlar seçerler örneğin, ‘özellik’ gibi. Davranışçı analitik görüş Skinner’ın çalışmalarını uyarıcı yapının, yanıtın ve fonksiyonun arasındaki ilişkiyi şık-damarlı yapı olarak açıklarlar. Davranışçılar sadece bebeğin verdiği yanıta değil ayrıca bebeklerle çevre arasındaki değişim sonucu oluşan yönlere, hıza ve olay arasındaki düzenlemelere de bakarlar. Skinner’ın bebeklerle yaptığı çalışmalar hangi pekiştirecin davranışı değiştirdiğini, hangisinin değiştirmediğini, hangi davranışın öğrenmeye sebep olduğunu anlamamamız açısından ondan sonra gelen davranışçılara ışık tutmuştur. Davranışçı analistlere göre gelişim aslında uyarıcıyla davranış arasındaki organizasyonun düzenli olarak değişmesidir. Davranışsal gelişimin anlaşılması için; bebek için değişen pekiştirici uyarıcının, sonraki davranışı belirleyen önceki tecrübelerin, uyarıcıyla bebeğin yanıtı arasındaki ilişkiyi etkileyen bağlamsal etkenlerin çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Ayrıca verilen pekiştirecin etkinliği çevreden yani kültürden de etkilenir. Gelişim, var olan davranışın organizasyonunun değişmesinin sonucudur. Çocuğun önceki tecrübeleri sonraki gelişimini büyük yönde etkilemektedir, çünkü çocuk önceki tecrübelerinden yola çıkarak öğrenme oluşturmuştur ve ileriki hayatında bu öğrenmeden faydalanır ve aslında bütün gelişimini bu şekilde sağlar.
1950’lerden beri Skinner’ın bebeklerle yaptığı çalışmalar davranışçılık ekolünün öncülüğünü oluşturmuştur. Onun bulguları birçok araştırmalarda kullanılmış ve teoriksel görüşler oluşturulmuştur. Skinner, pekiştireç, sönme, kendiliğinden geri gelme gibi bazı gelişimsel prensiplerin uygulanabilirliğini ve genellenebilirliğini yaptığı deneylerle kanıtlamıştır. Yapılan araştırmalar aynı zamanda bebeklerin hafızalarını, sesli şartlanmayı, dil öğrenimini, kategorizasyonu ve verilen pekiştireç çizelgesinin altındaki bebeğin performansını da bize gösterir. Bebeklerin edimsel koşullanma çalışmaları bağlılık, ayrılma stresi, ağlama, imitasyon ve sosyal referanslar gibi başlıklara bölünerek yapılmıştır.
Bebeklerde özellikle anneye ait yüz ifadeleri ve sözel uyarıcılar öğrenmede çok etkilidir.
Referans:
Gewirtz, J. L. & Nogueras, M. P. (1992). B. F Skinner's Legacy to Human Infant Behavior and Development. American Psychologist Association, Vol.47, No.11, 1411-1422
Makaleyi özetleyen: Büşra Kurt
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder