Abraham Maslow hümanist psikolojinin babası olarak lanse edilir. Kendisi, geliştirdiği kişilik teorisini “ihtiyaç hiyerarşisi” olarak adlandırmıştır. Hiyerarşik düzende ortaya koyduğu ihtiyaç teorisi, piramit şeklindedir. Piramidin geniş kısmı, tüm insanların ihtiyaç duyduğu temel gereksinimleri gösterir. Daha dar olan üst kısımları ise, herkese hitap etmeyen ve pek az kişinin ihtiyaç olarak hissettiği gereksinimleri ifade eder. Bu makale tam da bu noktada, bireyin ihtiyaç duyduğu kavramların motivasyonu sağlandığında, gelişim üzerinde herhangi bir etkisinin olup olmadığını değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Hiyerarşik bakış üç kısımda incelendi: “Maslow’un İhtiyaç Hiyerarşisine Giriş” ile başladı. “Bireyin Motivasyonunu Kazanması” yönünde gerekli kılınan temel gereksinimlerin özelliklerine değinildi. Üçüncü Kısımda da “Maslowun İhtiyaç Teorisi”ne geniş olarak yer verildi. Toparlama yönünden bir ek olarak ilave edilen son bölüm; “Maslow’un Teorisinin Eğitim Üzerindeki Etkisini Tartışmak” yönündeydi. Yahaya, bunu dördüncü kısım olarak ele almayı uygun bulmak yerine ayrı bir başlık halinde belirtmeyi tercih etti. Kendisi, son bölümde bu stratejisini “Eğitim için Öğretmenin Rolü” ve “Eğitimin Öğrenciler için Önemi” şeklinde ikiye ayırarak desteklemeyi öngördü.
Maslow’un Motivasyon Teorisi, kişinin davranışlarının hem içsel (internal) hem de dışsal (external) faktörler tarafından şekillendiğini vurguluyordu. O, aynı zamanda bu şekillenme sürecinde bireyin seçim yapabilme ve özgür irade (free-will) gösterebilme gibi eşsiz niteliklerinin olduğunu da belirtiyordu. Yine de çalışmaları, “insanların değişmeyen ve kökeninde genetik olan kesin ihtiyaçları” olduğu yönündeydi. Bu ihtiyaçlar bütün kültürlerde aynıydı, ve hem psikolojik hem fizyolojik olma özelliğini taşımaktaydı. O yüzden teorisini ikiye ayırdı. Bunlar “Temel İhtiyaçlar (Basic Needs)” ve “Gelişim İhtiyaçları (Growth Needs)” idi.
Temel İhtiyaçlar fiziksel ve güvenlik ihtiyacı olarak ikiye ayrılır. Fiziksel ihtiyaçlar, insanın yaşamını sürdürmesi için gereksinim duyduğu biyolojik ihtiyaçlardır. Bunlar, hava, su, yemek, duş almak v.b. olarak sınıflandırılır. Ve içgüdüsellik taşırlar (instinct to survive). Fizyolojik ihtiyaçlar giderildikten sonra güvenlik ihtiyacını gidermek önem kazanır. Bu çalışmada, öğrencilerdeki fizyolojik ve güvenlik ihtiyacı; temel olarak öğrencinin rahatlığıyla ve güvenli bir ortamda ders çalışabilmesiyle ilişkilendirilmiştir. Büyük, hava almaya imkan sağlayan, rahat sınıflar ve acil durumlarda çıkış sağlayacak yangın merdivenleri okulda öğrencilere güvenli olduklarını hissettirebilir.
Güvenlik ihtiyacı giderilince Maslow’un bahsettiği temel ihtiyaçlar tatminlik kazanmaya başlar. Böylelikle Gelişim İhtiyaçları aktif olur. Maslow’un gelişim ihtiyaçlarında birey; sevgiye ve ait olmaya gereksinim hisseder. Bunu Yahaya makalesinde şöyle açıklar: “Yaşantımızda yalnız kalmak duygusunun üstesinden gelebilmek için, evliliğe, bir aile kurmaya ve toplumun bir parçası olmaya çalışırız”. Bu çalışmada; öğrencilerdeki ait olma ve sevgi ihtiyacı, hem öğrenci-öğretmen ilişkisinde, hem de öğrenci-öğrenci ilişkisinde önemli bir yer tutmaktadır. Bunu; empatik, uyumlu, öğrencileriyle ilgilenen ve sabırlı bir öğretmen zorlanmadan sağlayabilir. Yahaya aynı zamanda, öğrencilerin birbirleriyle olan iletişimini artırmak için, sınıfta küçük toplantıların yapılabileceğinden bahseder. Böylelikle, herhangi bir konu üzerinde tüm öğrencilerin sırayla söz almaları sağlanabilir; “iletişim ve bir gruba ait olma” gerçekleşebilir.
“Temel ihtiyaçlar” ile “sevgi ve ait olmaya yönelik ihtiyaçlar” tatmin sağlanacak derecede aşılınca, saygı ihtiyacı da doyurulmak ister. Saygı iki aşamada ele alınır. Birincisi, kişinin kendisine olan saygısıdır (self-respect). Kişi burada itimat sağlayacak bir güvene, yeterliliğe, güce, ve başarıya arzu duyar. İkincisi ise, kişinin başkalarından beklediği saygıdır. Bu ise, bireyin kabul görmeye, onaylanmaya, statü sahibi olmaya ve prestij kazanmaya yönelik arzusudur. Eğer saygı ihtiyacı giderilirse, birey kendisini yeterli ve değerli hisseder. Eğer ihtiyacın giderilmesinde hayal kırıklığına uğrarsa, kendisini aşağılanmış, zayıf, yardıma muhtaç ve değersiz hisseder. Bunu eğitime indirgersek, öğrenci bireysel olarak kendisine saygı duymalı ve çevresinden saygı görmelidir. Bunu artırmak için, öğrencinin derslere katılması noktasında destekleyici unsurlar yerleştirilebilir. Örneğin, projelerde sorumluluk üstlenmeleri saygılarını artıracaktır.
Kişi saygı ihtiyacından tatmin kazandıktan sonra; merakını, keşfetme isteğini, çözüm arama hevesini ve entelektüel meydan okuma dileğini tatmin etmek ve kendisini düzeltmek için arayışlara girer. Böylelikle din ve felsefe dünyasına yönelir. Hiyerarşideki sonuncu ve en yüksek seviye kendini gerçekleştirmeye duyulan ihtiyaç, burada karşımıza çıkar. Maslow bu kavramı “insanın uğruna doğduğu şeyi ihtiyaç olarak atfetmesi” olarak tanımlar. Kendini gerçekleştirmeye olan ihtiyacı, “gelişime duyulan ihtiyaç (need for growth)” ve “var olan potansiyeli iyiye kullanmaya yönelik gereksinimi (utilization of potential)” diye belirttiğimiz iki kavram izler. Tüm bunların hepsi, bireyin kendi ihtiyacını gidermesi ve buna bağlı olarak bütün ihtiyaçları aşması (self-fulfillment) ile ilgilidir. Eğitimle ilişkilendirirsek, öğretmenler öğrencilerden kapasitelerini zorlayıp içlerindeki potansiyelin en iyisini ortaya çıkartmak için çaba harcarlar. Bu konuda ders planları, üst-bilişsel (meta cognitive) aktiviteler, ve öğrencinin kendisini açıklayabileceği projeler çok destekleyici olabilir.
Genel olarak Yahayi, eğitimcilerin öğrencinin içindeki potansiyeli geliştirip açığa çıkarma rolünü üstlenmeleri gerektiğini ifade eder. Yahayi bunun için hiyerarşi teorisinden faydalanılması gerektiğini anlatır. Ona göre Maslow’un teorisinin eğitimsel boyuttaki amacı öğrencilerin öğrenmesini sağlamaktır. Diğer amacı ise, öğrenilen bilginin amaç ve anlam kazanmasına yardımcı olarak unutulmasını engellemektir. Tüm bu amaçları bir arada tutacak faktör ise, motivasyondur. Motivasyon hiyerarşik bağlamda temel bir ihtiyaç değildir. Çünkü öğrenme temel ihtiyaçlar giderilmeden oluşamaz. Ancak, ihtiyaçlar giderildiği zaman ortaya çıkabilir. O halde en başında dediğimiz gibi motivasyon gelişim ihtiyaçlarından biridir.
Makaleyi İngilizce'den tercüme eden ve özetleyen: Berra Baş
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder