Birçok araştırmacı ve kişilik kuramcısı, bireyin kişiliğinin temel yapısının beş boyuttan (Sorumluluk, Dışadönüklük, Uyumluluk, Duygusal Denge ve Kültür) oluştuğunu ileri sürmektedir. Bu makalede de Goldberg, kişiliği tanımlamada kullanılan beş büyük faktör üzerine yaptığı çalışmadan bahsetmiştir. Beş Büyük Faktör Kuramı ile ilgili ilk çalışmaları L.L Thurstone gerçekleştirmiştir. Francis Galton, ilk defa sözcüksel varsayım hipotezini fark eden ve geliştiren kişi olmuştur. Bu hipotez; ‘dilden yola çıkarak, kişilik özellikleri ile ilgili ayrıntılı bir sınıflama yapılabilinir mi?’ sorusu üzerineydi. Gordon Allport ve H. S. Odbert bu hipotezi uygulamaya koydular. Allport ve Odbert, en ayrıntılı iki İngilizce sözlük üzerinde çalıştılar ve 18.00 kişilik tanımlayıcı sözcük çıkardılar. Sonrasında bu listeyi 4.500 sıfata indirdiler. Raymond Cattell, Odbert’in listesini inceledi ve psikoloji literatüründen bazı terimlere eş anlamlı kelimeler ekleyerek, sözcük sayısını 171’e indirdi. Daha sonrasında bu 171 kelimeyi insanlara uygulatarak oylamalarını istedi ve analiz ettirdi. Böylece Cattell, 35 büyük kişilik özelliğini belirledi. Diğer araştırmacılar ile birlikte, bu özellikler üzerine kişilik testleri hazırladı. Tupes ve Christal, sekiz büyük örnekten gelen kişilik verisini incelediler ve Cattell'in kişilik ölçeğini temel alan 5 kişilik kuramını keşfettiler. Bu çalışma; beş büyük kuramın, büyük bir kişilik faktör kümesini karşılayabilecek kadar yeterli olduğunu bulan Norman tarafından tekrarlandı. Norman bu faktörleri; Dışadönüklük, Uyumluluk, Sorumluluk, Duygusal Dengelilik ve Kültür olarak isimlendirdi. Lewis Goldberg, kendi sözcüksel projesine başladı, beş etmeni tekrar keşfetti ve psikologların ilgi alanına geri getirdi. Daha sonra bu etmenler için "Büyük Beş" terimini kullandı.
Bu makalede, Büyük Beş faktör kuramı ile ilgili yapılan 3 çalışmadan bahsediliyor. Çalışmalarda, kişiliği genel anlamda açıklayabilen 5 faktörlü bir yapının olup olmaması ve İngilizce içinde yer alan bazı sıfatların beş faktör yapısına uygun olup olmadığı araştırılmıştır. Uygulamalarda faktör analizleri kullanılmıştır. Bu çalışma için 50 kız ve 50 erkek üniversite öğrencisiyle çalışılmıştır. İngilizcede bulunan sıfatlar kapsamlı şekilde kullanılmıştır. Birinci çalışmada (Rationale and Background), 1.413 sıfat kullanılarak 75 küme oluşturulmuş; ikinci çalışmada (Rationale and method) 1.710 sıfat 433 sıfat grubuna indirgenerek 133 eşanlamlı kelime oluşturulmuş; üçüncü çalışmada ise (Rationale), 479 sıfat içinden 100 sıfat gurubu türetilerek oluşturulmuştur. Faktör analiz sonuçları, kişiliği genel anlamda açıklayabilen beş faktörlü bir yapının olduğunu ve seçilen sıfatların beş faktör yapısına uygun olduğunu göstermektedir.
Lewis R. Goldberg, (1990). An Alternative "Description of Personality": The Big-Five Factor Structure. Journal of Personality and Social Psychology 59, 1216-1229
Makaleyi İngilizceden tercüme eden ve özetleyen: Elif Pelin Özmen
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder