Raymond B. Cattell, kişiliğin yapısı ile ilgili onlarca kitap ve yüzlerce makale yazmıştır. Yazdığı makalelerin bir kısmı, British Journal of Psychology (iBJP)’de yayınlanmıştır. Bu makalede de, Cattell’in 1946’da kişilik yapıları ile ilgili yazdığı 2 makalenin içeriğinden bahsediliyor.
Cattell; Spearman ve Thorndike’in araştırma heyetinde çalışma fırsatı bulmuş ve faktör analizinin yeni bir metodunu yarattığı kendi doktorası üzerinde çalışmıştır. Daha sonra Harvard Üniversitesi’ne katılmış ve Harvard’daki 3 yılı, kişilik hakkındaki düşünceleri üzerinde etkili olmuştur. Burada Cattell ilk olarak, ‘faktör-analitik’ metodunu geliştirmiştir. Daha sonra Harvard Üniversitesi’nden ayrılarak, Illinois Üniversitesi’nde çalışmaya başlamış; burada elektronik bilgisayar olan Illiac I’ı geliştirmiştir. Cattell kişiliğin gelişimi hakkındaki teori ve yorumlarını kitaplarda toplamıştır ve bu kitaplardan birini de 1946’da yazmıştır (‘Kişiliği Tanımlama ve Ölçme). Aynı yıl ‘Kişiliğin Yapısı ve Ölçümü’ adında 2 farklı makale yazmıştır.
The operational determination of trait unities (Cattell, 1946c)
‘Kişiliğin yapısı ve ölçümü I’ olan makalede, Cattell, kişilik ile ilgili yüzeysel ve kaynaksal özellikleri ele alarak konuya giriş yapmıştır. Makalede genel olarak, ayrıcı özellik yaklaşımı ve faktör analizi yöntemlerinden bahsetmiştir.
Cattell, diğer kişilik kuramcılarından farklı düşünerek, insan kişiliğini oluşturan öğelerle ilgili kavramlar geliştirmemiş; psikoloji dışındaki diğer bilim dallarında kullanılan yaklaşımları da kullanmıştır ve deneysel yöntemleri kullanmanın üzerinde durmuştur. Cattell, binlerce insandan elde edilen verilere uyguladığı birçok faktör analizi sonucunda, ayırıcı özelliklerin farklı şeklilerde sınıflandırılabileceğini belirtmiştir. Öncelikle ayırıcı özellikleri, yüzeysel ayırıcı özellikler ve kaynak ayırıcı özellikler olarak sınıflamıştır. Cattell’e göre yüzeysel ayırıcı özellikler; birbiriyle ilişkili ve bir arada kümelenmiş gibi görünen, ancak gerçekte altında yatan bir kaynak ayırıcı özellik tarafından kontrol edilen gözlenebilir davranışlardır. Kaynak özellikleri ise, kişiliğin temelini oluşturan yapılardır. Bunlar; gelişim, psikosomatik ve örgütleme işlevleridir. Yüzeysel özellikler, kaynak özelliklerin birbiri ile olan ilişkisinden doğarlar. Kaynak özellikler de kökenlerine göre, yapısal özellikler ve çevresel özellikler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Yapısal özellikler, kişinin biyolojik ve fizyolojik koşullarından kaynaklanan özelliklerdir. Çevresel özellikler ise sosyal ve fiziksel çevredeki etkilerle şekillenmiş olan özelliklerdir. Cattell, kişiliğin boyutlarında karşılaştırmalı örnekleme yapabilmek ve kişiliğin çeşitlerini ortaya koyabilmek için üç veri belirlemiştir. Bunlardan birincisi olan akademik performans; bireyi gerçek yaşamda yakından tanıyan kişilerin, onunla ilgili değerlendirmelerine dayanan analizlerdir (R analizi). İkincisi, bireyin kendi ile ilişkili olan davranışları ile ilgili değerlendirmeleri kapsayan analizlerdir (Q analizi). Üçüncüsü ise, bireyin yeteneklerinin objektif testler aracılığı ile ölçülmesiyle elde edilen analizlerdir (P analizi).
The determination and utility of trait modality (Cattell, 1946b)
Cattell ‘Kişiliğin yapısı ve ölçümü II’ olan 2.makalesinde, kişiliğin yapısal özelliklerini incelemiştir. Kişisel özellikleri; dinamik özellikler, mizaç özellikler ve yetenek özellikleri olmak üzere üçe ayırmıştır. Dinamik özellikler, kişiyi bir amaca veya hedefe götüren harekete yönelik olma özellikleridir. Hız, enerji ve duygusal hareketlilik özellikleridir. Bunlara mizaç özellikleri de denir. Mizaç özellikleri, bir kimsenin nasıl davrandığı ile (kriz ya da endişeli bir durumunda sakin ya da aşırı heyecanlı olma vb) ilişkilidir. Yetenek özellikleri, bireyin belirli bir hedefe ulaşmadaki etkililiği ve becerileri ile (zekâ, müzik yeteneği, göz-el koordinasyonu vb) ilişkilidir. Dinamik özellikler ise bir kimsenin davranışının güdülenmesiyle, kişinin belirli hedeflere yönelmesi ve harekete geçmesiyle (hırslı olma, güç-yönelimli olma vb) ilişkilidir. Özetle, dinamik özellikler yaptığımız şeyi niçin; mizaç özellikleri nasıl; yetenek özellikleri ise bir şeyi ne kadar iyi yaptığımızı belirtmektedir.
William Revelle,(2009). Personality structure and measurement: The contributions of
Raymond Cattell. British Journal of Psychology. 100, 253-257
Makaleyi İngilizceden tercüme eden ve özetleyen: Elif Pelin Özmen
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder