Bu makale, self-efficacy ( öz yeterlilik ) mekanizmasının, insanlığın merkezinde önemli bir yeri olduğunu vurguluyor. Yararlılığın, etkinliğin, öz-algıları düşünce modellerini, hareketleri ve duygusal uyarılmayı etkiler. Bandura’ya göre self-efficacy ( öz-yeterlilik ) kişinin kendi yeteneğine, gücüne becerilerine ilişkin duygusudur. Kişi kendini etkili ve becerikli hisseder. Araştırmaların sonuçlarına göre, öz-yeterlilik kavramının oldukça açıklayıcı, geniş bir güç alanı vardır. Algılanan öz-yeterlilik düzeyi, kişinin hayatını önemli ölçüde etkiler.
Bir kişinin kendi çevresiyle ilgilenmesi etkinliği, ne bir sabit durumdur, ne de insan basitçe yapılması gereken şeylerin ne olduğu bilgisine sahiliğidir. İnsan bileşenleri bilişsel ve sosyal davranışlar olan üretkenlik kabiliyetine sahiptir. Bu yetenekler sayısız amaçlara hizmet etmek için, bütünleştirilmiş hareketler içinde düzenlenmişlerdir.
Yeterliliğin öz-algısı gelecekteki hareketlerin sabit tahminlerinden ibaret değildir. İnsanlar günlük yaşantılarında sürekli hareket tarzlarını takip etmektedirler ve buna daha ne kadar devam edecekleriyle ilgili seçimler yapar, kararlar alırlar. Ancak bazen kişisel yeterlilik ile ilgili yanlış anlaşılmalar, olumsuz sonuçlara yol açar. Öz-yeterlilik yargıları başarılı ya da başarısız olsun, aktivitelerin ve çevresel ortamların seçimleri üzerinde etkileri vardır. İnsanlar kendi baş etme stratejilerini aşan aktivitelerden uzak dururlar, ancak yönetebilecekleri ve başedebilecekleri aktiviteleri yerine getirirler. Self-efficacy yargıları ayrıca, kişinin ne kadar çaba göstereceğini ve bu çabaya ne kadar süre devam edeceğini belirler.
Yüksek özlük algısı ve yeterlilik, hazırlık ve performans aşamalarını farklı biçimlerde etkileyebilir. Örneğin; öz-şüphecilik, öğrenme becerisini olumsuz etkilemektedir. Kişilerin kendi yetkinlikleri ve yetenekleri ile ilgili yargıları, onların duygusal reaksiyonlarını ve düşünce biçimlerini etkiler ve çevreyle olan ilişkilerinde de bu sayede etkili olur.
Sosyal öğrenem kuramında, öz-yeterlilik yargıları, yanlış ya da doğru olsun, 4 temel bilgi kaynağına dayanır. Bunlar ; performansa ulaşma, diğer insanalardan gözlenerek edinilen deneyimler, sözlü ikna ve sosyal etkiler, bir de fiziksel durum – işi yapabilmek için yeterince gücü olup olmadığı – olarak tanımlanır. Farklı etkileme biçimleri ile öz-yeterlilik, benlik kavramını güçlendirmektedir. Ayrıca yüksek seviyelerdeki öz-yeterlilik, kişinin performansını da etkileyerek yükseltmektedir. Bu sayede söyleyebiliriz ki, yeterlilik hissinin seviyesi, davranış değişikliklerine de sebep olabilmektedir. Algılanan öz-yeterlilik seviyesine bağlı olarak, kişiler çabalarını artırarak, sonuca ulaştıracak davranışı değiştirirler ve geliştirirler.
Referans:
Albert Bandura, Self-Efficacy Mechanism in Human Agency, American Psychologist 1982, Vol. 37, No. 2, 122-147.
Makaleyi özetleyen: Sümeyra Tayfur
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder