Raymond B.Cattell ve John L. Horn, zihinsel yetenekleri açıklamada iki temel etmen belirlemişler ve bunları akıcı zekâ ve kristalize zekâ olarak adlandırmışlardır. Zekâ testi kavramını ilk kez Cattell ortaya atmıştır. Cattell’in zekâ teorisinde akıcı zekâ (gf), doğuştan gelen (kalıtımsal), kristalize zekâ (gc) ise, bilgi gibi birey tarafından yaşam deneyimleri ve eğitim yoluyla edinilen (çevresel) zekâdır. Akıcı zekâ, görsel uzaysal yetenekleri; kristalize zekâ ise mantık yürütme, sözel ve sayısal becerileri ifade etmede kullanılır. B. Cattell ve John L. Horn’a göre, bizler yaşamımız boyunca -akıl kazandıkça- akışkan zekâyı kullanıyor, kazanılan deneyimlerle kristalize zekâyı kullanmaya doğru bir dönüşüm geçiriyoruz. Akıcı zekânın yaş ilerledikçe düştüğü, kristalize zekânın ise yaş ile birlikte yükselmeye devam ettiği araştırmacılar tarafından kabul görülmüştür. Spearman, zekânın özünü içeren genel zekâ (g) faktöründen bahsetmektedir. Thurstone, Spearman’ın genel zekâ kavramına itiraz etmiş; yeteneklerin birbirinden bağımsız olduğunu, zekânın belli sayıda birincil yeteneğe bölünebileceğini belirtmiştir. Thurstone’a göre birincil yetenekler (tümevarım, sayısal&sözel yetenek gibi) genel zekâyı içermektedir. Buna karşılık ise Cattell, zekâyı iki farklı faktör şeklinde kümelemiştir. Kristalize zekânın gelişiminde, eğitimin etkisinin fazla olduğu; buna rağmen akışkan zekâda eğitimin etkisinin daha az olduğu görülmektedir.
Cattell’in ikili faktörü (gf & gc) ile ilgili, araştırmacılar tarafından, birçok analiz yapılmıştır. Guildford da bu makalesinde ikili faktör üzerinde çalışmış ve bu faktörü incelemiştir.
Bu araştırmada, eğitim ve yaş gibi durumlar kontrol altına alınarak kelimeler ve numaralar ile çalışılmıştır. 18 birincil yetenek faktörü seçilmiş ve bunlardan 9’u çıkartılarak zihinsel işlemler 5 kategoride incelenmiştir. 5 birincil yetenek faktörleri; görsel ile bilişsel arasındaki ilişki, anlam ile bilişsel arasındaki ilişki, hafıza ve bellek, tümevarım, sembolik sistem ile bilişsel arasındaki ilişkidir.
Katılımcıların eğitim durumu, işleri, cinsiyetleri ve yaşları göz önüne alınmıştır. Yaş ve eğitim kontrol altına alınmış; Thurstone’un analizleri ve Aviation Psychology Research Programı kullanılmıştır. Yapılan analizler doğrultusunda, Guildford, kendi zekâ modelini oluşturmuş ve zekânın üç boyutu olduğunu savunmuş ve bunları; zekânın içeriği, zekânın ürünleri ve içeriği olarak adlandırmıştır. Bu sınıflamaları da kendi içinde alt bölümlere aşamalı olarak ayırmıştır. İçerik boyutu; görsel, işitsel ve kassal duyum; sembolik; sözel ve davranışsal olarak dört alt basamakta toplamıştır.
Guildford, yaptığı analizler ve incelemeler sonucu, kristalize ve akıcı zekânın, zekâyı tanımlamada eksik kaldığını, zekânın yapısını tam olarak yansıtmadığı ve zihinsel faaliyetleri açıklamada yaşın tek başına yeterli olamayacağını söylemektedir. Ayrıca, zekânın Cattell ve Horn’un teorisindeki gibi ikili faktörlü değil, kendi geliştirdiği modele göre üç boyutlu olduğunu savunmaktadır.
Guilford, J.P., (1980). Fluid and Crystallized Intelligences: Two Fanciful Concepts. Psychological Bulletin, Vol. 88, No. 2, 406-412
Makaleyi İngilizceden tercüme eden ve özetleyen: Elif Pelin Özmen
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder