Makale Özeti:Mizaç ve Karakter Envanteri (Türkçe TCI): Geçerlik, Güvenirliği ve Faktör Yapısı

Cloninger’in psikobiyolojik kişilik kuramı, Mizaç ve Karakterden oluşan bir model geliştirmiş ve tanımlamıştır. Yenilik Arayışı, Zarardan Kaçınma, Ödül Bağımlılığı ve Sebat Etme olmak üzere dört boyutlu bir mizaçtan oluşmaktadır. Mizaç özellikleri; algıya dayalı huylar ve becerilerde, bireysel farklılıklar olarak homojen ve birbirinden bağımsız olarak kalıtımsaldır. Yenilik Anlayışı; davranışsal aktivasyon sistemi ile ilişkilidir. Zarardan Kaçınma; davranışın önlenmesi veya durdurulmasıyla alakalı kalıtsal bir eğilimdir. Ödül Bağımlılığı; davranışsal sürdürme sistemi ile bağlantılıdır. Sebat Etme; engellenme ve yorgunluğa kararlı olma eğilimidir. Cloninger’ in modeli de Kendini Yönetme, İş Birliği Yapma ve Kendini Aşma olmak üzere üç boyutlu karakter tanımından oluşmaktadır. Kendini Yönetme; bireyin kendi seçimlerinin sorumluluğunu kabul etmesidir. İş Birliği Yapma; empati, yardımseverlik, erdemli olma ve sosyal kabulden oluşur. Kendini Aşma; manevi kabul ve kendilik kaybından oluşur.
Mizaç ve karakter envanteri, 240 maddeden oluşmaktadır ve “doğru” veya “ yanlış” şeklinde yanıtlanan, kendini değerlendirme ölçeğidir. Mizaç ve Karakter envanteri 7 üst-sıra ölçekten oluşmaktadır. Sebat Etme dışında, diğer boyutlarda alt ölçekler vardır. Mizaç boyutu 12 alt-sıra alt ölçekten, karakter boyutu 13 alt-sıra alt ölçekten oluşmaktadır.
Bulgular; TCI ortalamalarının Amerikan toplumu ortalamaları ile karşılaştırılmasında; mizaç boyutunda; Türk toplumu yenilik anlayışı ile savurganlık, düzensizlik, Ödül Bağımlılığı ile Duygusallık, Bağlanma ve Bağlılık puanları Amerikan toplumu ortalamalarından anlamlı olarak düşük bulundu. Zarardan Kaçınma ile Beklenti, Endişe, Belirsizlik Korkusu, Çabuk Yorulma ve Dermansızlık puanları; Amerikan toplumu ortalama değerlerinden anlamlı olarak yüksek bulundu. Karakter boyutunda; Kendini Yönetme ile sorumluluk alma, Beceriklilik ve Kendini Kabullenme, İş Birliği Yapma ile Sosyal Onaylama, Empati Duyma, Yardımseverlik, Acıma ve Erdemlik, Kendini Aşma ile manevi kabullenme puanları Amerikan toplumu ortalamalarından anlamlı olarak düşük bulundu. Amaçlılık ve kişiler ötesi özdeşim puanları da yüksek bulundu.
TCI ölçekleri üzerinde cinsiyetin etkisi: mizaç boyutunda; kadınlarda yenilik anlayışı, zarardan kaçınma ve ödül bağımlılığı, erkeklerden anlamlı olarak yüksek bulundu. Karakter boyutunda ise; iş birliği yapma puanları, kadınlarda erkeklerden anlamlı olarak daha yüksek bulundu.
Bu araştırmada Mizaç boyutundaki sonuçlar: Türk toplumu ortalama Yenilik Arayışı ve Savurganlık, Düzensizlik, Ödül Bağımlılığı, Duygusallık, Bağlanma ve Bağlılık puanları, Amerikan toplumu ortalamalarında anlamlı olarak düşüktür. Zarardan Kaçınma, Beklenti; Belirsizlik Korkusu, Çabuk Yorulma puanları; Amerikan toplumu ortalama değerlerinde anlamlı olarak yüksek olduğu anlaşılmıştır. Karakter boyutundaki sonuçlar: Kendini Yönetme ve sorumluk alma, Beceriklilik, Kendini Kabullenme, İş Birliği Yapma, Sosyal Onaylama, Empati Duyma, Yardım Severlik, Acıma, Erdemlik, Kendini Aşma, Manevi kabullenme puanları; Amerikan toplumuna göre anlamlı olarak düşük bulundu. Amaçlılık ve Kişisel Özdeşim puanları; Amerikan toplumuna göre anlamlı olarak yüksek bulundu.
Sonuç olarak bu araştırmada, Türkçe TCI ölçek ve alt ölçeklerinin iç tutarlılık, geçerlilik ve güvenirliği kabul edilebilir düzeyde bulundu. Bu çalışma, Türkçe TCI kullanılarak yapılan çalışmaların ilki ve öncülüdür. Türkçe TCI ölçeğinin geçerlilik ve güvenirliği, ölçek puanlarının dağılımı, yüksek iç tutarlılık katsayısı ve yapı geçerliliği tarafından desteklenmiştir. Bu araştırma sayesinde Türk toplumununsa Cloninger’ in yedi faktörlü kişilik modelini başarıyla ölçebileceğini göstermektedir.

Arkar, H., Sorias, O., Tunca, Z., Şafak, C., Alkın, T., Akdede, B. B., Şahin, S., Akvardar, Y., Sarı, Ö., Özerdem, A., Cimilli, C., (2005). Mizaç ve Karakter Envanteri’nin Türkçe Formunun Faktör Yapısı, Geçerlik ve Güvenilirliği, Türk Psikiyatri Dergisi; 16(3):190-204

Makaleyi İngilizceden tercüme eden ve özetleyen:Büşra ULU