Bu makale de Hans Eysenck’in kişilik teorisi incelenmiştir. Teoriye göre mizaç kişiliğin genetik ve doğuştan gelen bir başka boyutudur. Bu demek değildir ki mizaca çevrenin bir katkısı yoktur.
Kişilik teorileri en az psikoloji kadar bir geçmişe sahiptir. Eski yunana göre kişiliğin boyutları bazı sıvıların ( az ya da çok olmasına bağlıdır). Bu görüş orta çağda çok yaygındır ve bu görüşe göre kişilik dörde ayrılır.
Neşeli (sanguine): sıcakkanlı, iyimser, işinden memnun. Yunanca “sanguine” kelimesi kan anlamına gelmektedir ve yunanlılar bu kişilik yapısının oluşmasında kanın fazlalığının rol oynadığını ileri sürmüşlerdir.
Çabuk öfkelenen (asabi, choleric): bu yapıya sahip insanlar çabuk sinirlenen, fevri, öfkesini kontrol edemeyen insanlardır. Bu kişilik yapısı fizyolojik olarak öd sıvısıyla ilişkilendirilmiştir. Bu sebeple asabi kişilik yapınsan sahip olan insanların yüzlerinin sarımsı olduğu düşünülmüştür.
Soğuk (phlegmatic): bu yapıya sahip insanlar, yavaş, tembel ve donuk olarak nitelendirilmiştir. Fizyolojik olarak ciğerlerden gelen bir sıvıyla ilişkilendirilmiştir
Kederlilik (melankoli, melancholy): üzgün, depresif ve kötümser bir dünya görüşüne sahiplerdir.
Yunanlılar sıcaklık ve nemin kişilik yapısını etkilediğini ileri sürmüşlerdir.
Eysenck yunan kişilik kuramıyla kendi kuramını aşağıdaki gibi karşılaştırmıştır.
Yüksek N ve Yüksek E = Asabi-çabuk öfkelenen
Yüksek N ve Düşük E = Kederlilik
Düşük N ve Yüksek E = Neşelilik
Düşük N ve Düşük E = Soğukluk
Biyografi;
Hans Jürgen Eysenck 4 Mart 1916 da Almanya da doğmuştur. Annesiyle babası o 2 yaşındayken ayrılmıştır bu sebeple babaannesi onu yetiştirmiştir. Yahudi kökenli olan Eysenck Almanya’daki Yahudi katliamı yüzünden 18 yaşında Almanya’dan ayrılmıştır. Eğitimine İngiltere’de devam etmiş ve doktorasını Londra Üniversitesinden almıştır. 80’e yakın kitabı ve yaklaşık 1400 tane makalesi vardır. 1983’te emekli olmuş ve ölene kadar yazmaya deva etmiştir (1997).
Teorisi;
Eysenck kişilik teorisini fizyoloji ve genetiğe dayandırmıştır. Kişilik farlılıklarının genetik kalıtımdan kaynaklandığını öne sürmüştür. Eysenck’e göre kişilik nevrotiklik, dışadönüklük-içedönüklük ve psikotisizm olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Nevrotiklik (Neuroticism);
Eysenck’e göre nevrotizim (N), sakinlikten gerginliğe doğru giden iki uçlu bir ölçek gibidir. Araştırmalarına göre (nervous, asabi; hign neorotisim, yüksek nevrotiklik), asabi yani yüksek N özellikli insanlar, nevrotik hastalıktan muzdarip olmaya daha yatkındır fakat bu demek değildir ki yüksek N özellikli insanlar kesinlikle nevrotik hastası olacaktır.
Eysenck bu durumu fizyolojik olarak şuna bağlamıştır; bazı insanların sempatik sinir sistemi daha tepkiseldir. Bazı insanlar acil durumlarda çok sakin kalabilirken, bazı insanlarda çok basit durum karşısında bile dehşete düşebilir.
Dışadönüklük-İçedönüklük (Extroversion-Introversion- E);
Eysenck’in hipotezine göre içedönüklük ve dışadönüklük durumu beyinde ki uyarma ve ketleme dengesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Ketleme ve uyarma bağlamında dışadönük ve içedönük bir insanın travmatik bir olay karşısında verdiği tepki incelenmiştir ve sonuç olarak
Dışadönük; bir trafik kazası sonucunda dışa dönük insan beyni kendini ketler ve hissizleşir. Yaşadığı travmatik olayı hatırlamaz ve kazadan kısa bir süre sonra tekrar araba kullanabilir.
İçedönük; bu tip insan beyni ise olayın her saniyesini hatırlar ve tekrar tekrar yaşar. Bu nedenle uzun süre araba kullanamayabilir, belki de hiç kullanamaz.
Nevrotik-dışadönük ve nevrotik içe dönük;
Nevrotik-dışadönük; insanlar bastırma ve inkâr savunma mekanizmalarını kullanırlar. Konversiyon ve dissosiyatif bozukluklardan daha çok muzdarip olurlar.
Nevrotik-içedönüklük; bu yapıya sahip insanlar fobya ve obsesif-kompulsif bozuklukların oluşması daha muhtemeldir.
Psikotizim( Psychoticism P);
Eysenck’in eşi Syble Eysenck ile yaptığı çalışmalardan sonra kişiliğin üçüncü boyutu olan psikotizim ortaya çıkmıştır. Nevrtotizim de ki gibi yüksek psikotik özellikli insanların kesin olarak psikotik olduğu söylenemez sadece yatkınlıkları vardır.
Referans:
Boeree, C. G. (2006). Hans Eysenck. Personality theories. Retrieved from http://webspace.ship.edu/cgboer/eysenck.html
Makaleyi özetleyen: Sümeyye Yıldırım
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder